Tự do
Paul Éluard (1895-1952) là một thi sĩ nổi tiếng người Pháp. Ông tham gia thế chiến thứ nhất và giải ngũ với bịnh phổi nặng. Mặc dù thơ của ông có nhiều dấu ấn của sự đau khổ, tinh thần vẫn tràn đầy hy vọng, ước vọng thay đổi thế giới, làm nhẹ bớt nổi của kiếp người. Ông mê thơ của thi sĩ người Mỹ Walt Whitman (Leaves of Grass) nhưng dần dần chuyển qua phong trào siêu thực (Surrealism) cùng với các thi sĩ trẻ khác như André Breton, Louis Aragon và Phillippe Soupault.
Paul Éluard từng đi đến nhiều nơi trên thế giới kể cả Đông Dương (Indochina). Ông tham gia hoạt động chống Đức Quốc Xã trong thế chiến thứ hai. Năm 1942, với cuốn Poésie et vérité ( trong đó có bài thơ nổi tiếng được dịch ra tiếng Việt và tiếng Anh sau đây), ông bị mật vụ Gestapo theo dõi, phải đổi nơi cư trú hàng tháng, có lúc phải trốn trong một nhà thương điên.Trong thời gian này ông gia nhập đảng cọng sản Pháp và những bài thơ của ông tác dụng mạnh trên tinh thần quân kháng chiến Pháp chống Đức.(1) Thật sự bài thơ được thả dù xuống các khu kháng chiến của người Pháp chống Đức Quốc xã (tất nhiên hồi đó chưa có internet).
Bài thơ Liberté này đáng lẽ ra Éluard định viết cho người yêu của mình, với tựa đề "Une seule pensée" (Ý nghĩ duy nhất). Cứ sau mỗi phân đoạn (strophe) kể nối tiếp nhau những nơi mà tác giả đã viết hoặc muốn viết tên một người, mỗi đoạn bốn câu (quatrain) mô tả mọi lãnh vực đời sống (tuổi đi học, vinh quang chiến trận, thiên nhiên, cõi riêng tư căn phòng ngủ,...), câu cuối cùng sẽ tiết lộ lộ tên người yêu đó.
Ông thố lộ:
" Trước đó tôi nghĩ sẽ tiết lộ trong lời kết tên người đàn bà mà tôi yêu, người mà tôi gởi gắm bài thơ này. Nhưng tôi nhận thấy ngay rằng từ duy nhất có trong đầu tôi là từ "Tự do". Như thế, người đàn bà mà tôi yêu là hiện thân của một ước muốn lớn hơn nàng.Tôi đã lẫn lộn nàng với ước vọng cao cả nhất của tôi, và từ Tự do hiện diện trong suốt bài thơ của tôi cũng chỉ với mục đích đem vào thiên thu một ý chí rất giản dị, rất thường ngày, rất thực dụng, ý chí tự giải phóng khỏi quân chiếm đóng. (2)
Chúng ta nhớ rằng nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ cũng có bài hát nổi tiếng "Tôi nhớ tên anh" vừa ca tụng người lính (cùng là người yêu) vừa ca tụng tự do mà người đó bảo vệ ("đem tự do cho người"). Người nhạc sĩ Việt nam quá cố, không biết do tình cờ hay được Éluard gợi ý, đã kết hợp được trong bài hát của mình hai chủ đề người yêu và lý tưởng tự do trong bài hát bất hủ của ông. (3)
Liberté
Sur mes cahiers d'écolier
Sur mon pupitre et les arbres
Sur le sable sur la neige
J'écris ton nom
Sur les pages lues
Sur toutes les pages blanches
Pierre sang papier ou cendre
J'écris ton nom
Sur les images dorées
Sur les armes des guerriers
Sur la couronne des rois
J'écris ton nom
Sur la jungle et le désert
Sur les nids sur les genêts
Sur l'écho de mon enfance
J'écris ton nom
Sur tous mes chiffons d'azur
Sur l'étang soleil moisi
Sur le lac lune vivante
J'écris ton nom
Sur les champs sur l'horizon
Sur les ailes des oiseaux
Et sur le moulin des ombres
J'écris ton nom
Sur chaque bouffée d'aurore
Sur la mer sur les bateaux
Sur la montagne démente
J'écris ton nom
Sur la mousse des nuages
Sur les sueurs de l'orage
Sur la pluie épaisse et fade
J'écris ton nom
Sur les formes scintillantes
Sur les cloches des couleurs
Sur la vérité physique
J'écris ton nom
Sur les sentiers éveillés
Sur les routes déployées
Sur les places qui débordent
J'écris ton nom
Sur la lampe qui s'allume
Sur la lampe qui s'éteint
Sur mes maisons réunies
J'écris ton nom
Sur le fruit coupé en deux
Du miroir et de ma chambre
Sur mon lit coquille vide
J'écris ton nom
Sur mon chien gourmand et tendre
Sur ses oreilles dressées
Sur sa patte maladroite
J'écris ton nom
Sur le tremplin de ma porte
Sur les objets familiers
Sur le flot du feu béni
J'écris ton nom
Sur toute chair accordée
Sur le front de mes amis
Sur chaque main qui se tend
J'écris ton nom
Sur la vitre des surprises
Sur les lèvres attentives
Bien au-dessus du silence
J'écris ton nom
Sur mes refuges détruits
Sur mes phares écroulés
Sur les murs de mon ennui
J'écris ton nom
Sur l'absence sans désir
Sur la solitude nue
Sur les marches de la mort
J'écris ton nom
Sur la santé revenue
Sur le risque disparu
Sur l'espoir sans souvenir
J'écris ton nom
Et par le pouvoir d'un mot
Je recommence ma vie
Je suis né pour te connaitre
Pour te nommer
Liberté.
Paul Eluard
in Poésie et vérité 1942
Ed. de Minuit, 1942
http://users.info.unicaen.fr/~herve/enshtml/poemes/liberte.html
Tự do
...Sur les genets,..j’ecris ton nom
.. trên cụm hoa vàng...
Trên những cuốn vở học trò của tôi
Trên bàn học trên cây
Trên cát trên tuyết
Tôi viết tên ngươi
Trên những trang đã đọc
Trên những trang giấy trắng
Ðá máu giấy hay tro
Tôi viết tên ngươi
Trên những hình ảnh vàng son
Trên khí giới chiến binh
Trên vương miện vua
Tôi viết tên ngươi
Trên rừng sâu và trên sa mạc
Trên tổ chim trên cụm hoa vàng
Trên tiếng dội từ tuổi thơ của tôi
Tôi viết tên ngươi
Trên những huyền diệu ban đêm
Trên bánh mì trắng ban ngày
Trên những mùa đính hôn với nhau
Tôi viết tên ngươi
Trên những mãng giẻ trời xanh của tôi
Trên nước ao mặt trời mốc meo
Trên mặt hồ bóng trăng sống động
Tôi viết tên ngươi.
Trên những cánh đồng trên chân trời
Trên cánh chim bay
Và trên cối xay bóng tối
Tôi viết tên ngươi
Trên mỗi hơi thở rạng đông
Trên mặt biển trên những chiếc thuyền
Trên ngọn núi điên
Tôi viết tên ngươi
Trên bọt sủi áng mây
Trên mồ hôi cơn giông
Trên giọt mưa dày và nhạt
Tôi viết tên ngươi
Trên những hình dạng lấp lánh
Trên những tiếng chuông của màu sắc
Trên thực tại vật chất
Tôi viết tên ngươi
Trên những nẽo đi thức giấc
Trên những con đường tỏa rộng
Trên những công trường tràn sự sống
Tôi viết tên ngươi
Trên ngọn đèn thắp sáng
Trên ngọn đèn tắt
Trên những nhà của tôi sum họp
Tôi viết tên ngươi
Trên trái cây cắt đôi
Trong gương soi và trong phòng tôi
Trên giường tôi vỏ sò trống
Tôi viết tên ngươi
Trên con chó tham ăn và âu yếm của tôi
Trên hai tai vễnh lên của nó
Trên chân vụng về của nó
Tôi viết tên ngươi
Trên mặt tiền nhà tôi
Trên những đồ vật thân thuộc
Trên ngọn lữa lành trào dâng
Tôi viết tên ngươi
Trên mỗi da thịt cho nhau
Trên trán bạn bè tôi
Trên mỗi bàn tay đưa ra
Tôi viết tên ngươi
Trên tủ kính những món quà ngạc nhiên
Trên những đôi môi chăm chú
Trên hẵn sự lặng yên
Tôi viết tên ngươi
Trên những trú ẩn của tôi bị phá hủy
Trên những hải đăng đổ vỡ của tôi
Trên vách nỗi chán chường của tôi
Tôi viết tên ngươi
Trên sự vắng mặt không ham muốn
Trên cô đơn trần truồng
Trên bước đến cỏi chết
Tôi viết tên ngươi
Trên sức khỏe trở lại
Trên nguy cơ tan biến
Trên hy vọng không kỷ niệm
Tôi viết tên ngươi
Và do mãnh lực một từ
Tôi bắt đầu lại đời tôi
Tôi sinh ra để biết ngươi
Ðể gọi tên ngươi
Tự do.
Paul Éluard
Hồ Văn Hiền dịch
Ngày 1, tháng 3, năm 2002
Ðể kỷ niệm hai mươi năm
ngày tìm thấy tự do trên đất Mỹ
Liberty
On my student notebooks
On my desk and on the trees
On the sand and on the snow
I write your name
On pages read
On all pages blank
Stone blood paper or ash
I write your name
On the gilded pictures
On the weapons of warriors
On the crowns of kings
I write your name
On the jungle and the deserts
On the nests on the broom shrubs
On the echo of my childhood
I write your name
On wonders of the nights
On a day’s pay white bread
On the betrothed seasons
I write your name
On my rags of azure
On the pond mildewy sun
On the lake lively moon
I write your name
On the fields on the horizon
On the birds’ wings
On the windmill of shadows
I write your name
On every puff of dawn
On the sea on the boats
On the insane mountain
I write your name
On the foam of clouds
On the sweats of the storm
On the thick and tasteless rain
I write your name
On the twinkling shapes
On the bells of the colors
On the physical truth
I write your name
On the paths wide-awake
On the roads spreading out
On the overflowing squares
I write your name
On the lamp ignited
On the lamp that goes out
On my houses reunited
I write your name
On the fruit cut in halves
Of the mirror and of my bedroom
On my bed empty shell
I write your name
On my dog greedy and tender
On its pricked up ears
On its clumsy foot
I write your name
On the threshold of my door
On familiar objects
On the flood of the blessed fire
I write your name
On all flesh consented
On the foreheads of my friends
On every hand offered
I write your name
On windows of surprises
On attentive lips
Well above the silence
I write your name
On my destroyed refuges
On my crumbled lighthouses
On the walls of my boredom
I write your name
On absence without desire
On naked solitude
On the walks of death
I write your name
On health coming back
On the risk disappeared
On hope without memory
I write your name
By the power of one word
I restart my life
I was born to know you
To name you
Liberty.
Paul Eluart
( in Poésies et vérités, 1942)
(Translated by Hien V. Ho
April 12,2008)
(1) (http://www.poets.org/poet.php/prmPID/766
(2) « Je pensais révéler pour conclure le nom de la femme que j’aimais, à qui ce poème était destiné. Mais je me suis vite aperçu que le seul mot que j’avais en tête était le mot Liberté. Ainsi, la femme que j’aimais incarnait un désir plus grand qu’elle. Je la confondais avec mon aspiration la plus sublime, et ce mot Liberté n’était lui-même dans tout mon poème que pour éterniser une très simple volonté, très quotidienne, très appliquée, celle de se libérer de l’Occupant »
(3) Tôi Nhớ Tên Anh
Tác giả: Hoàng Thi Thơ
Tôi viết tên anh trên lá trên hoa.
Tôi viết tên anh trong trái tim tôi.
Tôi viết tên anh trên đá, trên vôi.
Tôi viết tên anh ngập nẻo đường đi ngàn lối.
Tôi viết tên anh trên gấm, trên nhung.
Tôi viết tên anh trên trán, trên tay.
Tôi viết tên anh trong gió, trong mây.
Tôi viết tên anh vào lòng biển lớn sông dài.
Anh, lớp trai ngày nay
đắp xây ngày mai.
Đem tự do cho người
mang niềm vui cho đời.
Anh, nơi biên thùy xa
Vắng muôn màu hoa.
Không hề nao núng lòng
Oai hùng nơi chiến trường.
Tôi nhớ tên anh khi gió khi mưa.
Tôi nhớ tên anh khi nắng lưa thưa.
Tôi nhớ tên anh qua ánh trăng thanh.
Khi tiếng tơ ngân vào lòng thời gian màu tím.
Tôi nhớ tên anh như nhớ tương lai.
Tôi nhớ tên anh như nhớ trông ai.
Tôi nhớ tên anh muôn kiếp không phai.
Tôi chắc trong tôi đời đời còn nhớ nhung hoài.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 6 tháng 9 năm 2013
